Acı, insan deneyiminin evrensel bir parçasıdır ve insanların farklı coğrafyalarda, kültürlerde ve topluluklarda karşılaştığı benzer bir duygusal durumdur. Peki, bu evrensel deneyimi anlatan acı ifadelerinin dili var mıdır? Yeni yapılan araştırmalar, acının ifadesinin kültürler arası benzerlikler taşıdığına ve bunun evrensel bir dil oluşturduğuna işaret etmektedir. Bu yazıda, acının ifade biçimlerinin dilsel ve kültürel farklılıklar arasındaki bağlantıyı ele alacağız ve acı ifadesinin evrensel bir dili olabileceğine dair yapılan araştırmaların bulgularını inceleyeceğiz.
Acı, genellikle bir fiziksel ya da duygusal travma sonucunda ortaya çıkar. İnsanlar, acı hissettiklerinde vücutları çeşitli tepkiler verir. Bu tepkiler, yüz ifadelerinden, bedensel hareketlere kadar geniş bir yelpazeye yayılabilir. Paul Ekman, dünyanın önde gelen psikologlarından biri olarak, yüz ifadelerinin evrenselliğini araştırmış ve sonuçlar, bazı yüz ifadelerinin tüm kültürlerde benzer şekilde algılandığını göstermiştir. Ekman’ın yaptığı çalışmalar, acı gibi temel duyguların ifadesinin evrensel olduğunu öne sürmektedir.
Ekman’ın araştırmalarına göre, acı ifade eden bir yüz ifadesi — özellikle ağrı, üzüntü ve öfke gibi duyguları yansıtan yüz kaslarının gerginleşmesi — dünyanın dört bir yanındaki insanlarda benzer tepkiler yaratır. Bu bulgular, kültürlerarası farklılıklar olsa da acının ifadesinde bir evrensellik olduğunu gösteriyor. Yani, acı duyduğunda bir insanın yüzündeki ifadenin, sadece dilsel ya da kültürel bağlamdan bağımsız olarak tanınabilir olduğu söylenebilir.
Bununla birlikte, acı ifadesinin her toplumda aynı şekilde algılanıp algılanmadığı meselesi de araştırılmıştır. Harvard Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmada, Batı kültürlerinden gelen insanların acı ifadesini daha belirgin bir şekilde sergiledikleri, buna karşın bazı Asya kültürlerinde insanların acılarını daha içe dönük ve daha az belirgin şekilde dışa vurdukları gözlemlenmiştir. Ancak, bu farklılıklar acının tamamen kültürel bir inşa olduğu anlamına gelmez. Araştırmalar, acı ifadesindeki farklılıkların, sosyal normlar ve toplumsal beklentilerle alakalı olduğunu belirtmektedir.
Örneğin, Japonya gibi bazı toplumlarda insanlar, acıyı dışa vurmanın sosyal olarak hoş karşılanmadığı bir davranış olarak değerlendirebilirler. Bu yüzden Japon kültüründe, acı durumunda bireylerin gösterdiği yüz ifadeleri genellikle daha sınırlıdır. Buna karşın, Batı toplumlarında insanlar acılarını daha açık bir şekilde ifade edebilir. Ancak, her iki kültürde de acı, vücudun bir alarm sinyali olarak algılanır ve bu durumun sonucunda da bedensel tepkiler benzer şekilde ortaya çıkar.
Acının evrensel bir dil oluşturma potansiyeli, yalnızca kültürel algılarla sınırlı değildir; biyolojik temellere de dayanır.
Beyindeki acı ile ilgili merkezlerin, kültür ve dil bariyerlerine bakılmaksızın ortak işlevler sergilediği belirtilmektedir. Bu nedenle, vücudun acıya verdiği tepkiler (örneğin, ağrı nedeniyle kasların kasılması, yüz kaslarındaki gerilme) evrensel olabilir. İnsan beynindeki bu nörobiyolojik tepkiler, acının kültürden bağımsız bir deneyim olduğunu doğrulamaktadır.
Acının dilsel olarak nasıl ifade edildiği de önemli bir araştırma konusudur. Her dilde, acıyı anlatan kelimeler vardır, ancak bu kelimelerin kullanımı ve anlamı kültürler arasında değişir. Oxford Üniversitesi'nin yaptığı bir araştırmada, dünya çapında farklı dillerde acıyı ifade etmek için kullanılan kelimelerin, benzer anlamlar taşıdığı ancak dilin yapısına göre farklılıklar gösterdiği gözlemlenmiştir. Örneğin, İngilizce’de "pain", "hurt", "sore" gibi kelimeler acıyı tanımlar. Türkçede de "ağrı", "sızı", "acı" gibi terimler kullanılır, ancak her birinin farklı yoğunlukları ve çağrışımları vardır.
Bu dilsel farklılıklar, acının ifade biçiminin evrensel olmasına karşın, bu ifadelerin kültürel olarak nasıl şekillendiğine dair ipuçları sunmaktadır. Dil, acıyı anlatmada bir araç olsa da, acı deneyiminin evrensel olarak hissedilmesi, insanların bu duyguyu tanımasını sağlar.
(Sema Yüksel Güngörmez)