Türkiye, dünya kuru kayısı üretiminde lider konumunda olup, özellikle Malatya şehri ile tanınmaktadır. Kuru kayısı, Türkiye'nin tarımsal ihracatında "altın çekirdek" olarak adlandırılabilecek öneme sahip bir ürün olarak öne çıkmaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalar, kuru kayısının hem ekonomik açıdan getirisini hem de sağlık faydalarını ortaya koyarken, bu ürünün üretimi ve ihracatı da ülkenin ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır.
Türkiye, dünya kuru kayısı ihtiyacının yaklaşık %70'ini karşılamakta ve bu ürün ihracatında küresel pazarda söz sahibi olmaktadır. Malatya, yıllık 90-100 bin ton kuru kayısı üretimiyle hem iç piyasaya hem de 100'ü aşkın ülkeye ihracat yapmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) 2023 verilerine göre, ülkenin kuru kayısı ihracatından elde ettiği gelir 500 milyon doları aşarak ülke ekonomisine büyük katkı sağladı.
Uluslararası Ticaret Merkezi'nin (ITC) raporundan yapılan derlemeye göre, Türkiye'nin kuru kayısı ihracatındaki liderliği, ürünün kalitesi, besin değeri ve talebin sürekli artmasından kaynaklanmaktadır. Özellikle ABD, Almanya, Fransa ve Rusya gibi ülkeler Türkiye'nin kuru kayısısına büyük talep göstermektedir.
Kuru kayısı, zengin besin içeriği sayesinde sağlık açısından çok sayıda fayda sunar. Antioksidanlar, lif, potasyum, demir ve A vitamini gibi temel besin maddeleri açısından oldukça zengin olan kuru kayısı, bağışıklık sistemini güçlendirmeye, sindirim sistemini desteklemeye ve kansızlık riskini azaltmaya yardımcı olur. Sağlık araştırmaları, kuru kayısının kalp sağlığını desteklediğini, cilt sağlığına iyi geldiğini ve kansere karşı koruyucu etkileri olduğunu ortaya koymaktadır.
Harvard Tıp Fakültesi'nde yapılan bir araştırmaya göre, antioksidan içeriği yüksek gıdalar tüketmek, hücrelerin yaşlanmasını geciktiriyor ve bağışıklık sistemini güçlendiriyor. Kuru kayısının da bu özellikleri barındırması, sağlıklı beslenme konusunda önemli bir tercih olmasını sağlıyor. Özellikle A vitamini içeriği sayesinde göz sağlığına olan katkılarıyla da biliniyor.
İklim değişikliği, Türkiye'nin tarımsal üretiminde olduğu gibi kuru kayısı üretiminde de önemli riskler yaratıyor. Özellikle don olayları, Malatya ve çevresindeki kayısı ağaçlarını tehdit ederken, ürün kayıplarına yol açabiliyor. 2022 yılında yaşanan ani don olayları, kayısı rekoltesini yaklaşık %20 oranında düşürdü ve bu da fiyatlara yansıdı.
Türkiye, kuru kayısı üretimini artırmak ve sürdürülebilir kılmak için çeşitli projeler ve yenilikçi yöntemler geliştirmektedir. Organik tarım yöntemleri, pestisit kullanımını azaltan uygulamalar ve modern sulama teknikleri, kuru kayısı kalitesini artırırken çevresel sürdürülebilirliği de desteklemektedir. FAO’nun (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü) Türkiye işbirliğiyle yürüttüğü projelerde, üreticilere doğal ve organik yöntemlerle üretim yapmaları konusunda eğitimler verilmektedir.
Türkiye'nin kuru kayısı ihracatı, sadece tarım sektörü değil, ekonominin genelinde önemli bir etki yaratmaktadır. Türkiye’nin en fazla ihracat gerçekleştirdiği ülkelerden olan ABD ve Avrupa Birliği ülkelerinde Türk kuru kayısısının bilinirliği ve talebi giderek artmaktadır. Türkiye İhracatçılar Meclisi'nin (TİM) 2023 raporuna göre, kuru kayısı ihracatında sağlanan gelir, tarımsal ihracatın %5’ini oluşturarak, ülke ekonomisinin büyümesine de katkıda bulunuyor.
Özellikle Malatya bölgesinde istihdam yaratan kuru kayısı sektörü, yaklaşık 50 bin çiftçiye geçim kaynağı sağlamakta. Kuru kayısı üreticileri, bölge ekonomisini canlandırmakla kalmıyor, aynı zamanda köylerdeki göçü de önleyerek bölgesel kalkınmayı destekliyor.
Kuru kayısı sektörü, gelecekte Türkiye’nin tarımsal ihracatında daha büyük bir pay alması beklenen ürünlerden biri olarak görülüyor. Özellikle organik ürün talebinin artması ve sağlıklı gıdalara olan ilginin yükselmesi, kuru kayısının küresel pazardaki talebini artıracak gibi görünüyor. Avrupa ve Asya ülkeleri başta olmak üzere, birçok ülkede Türk kuru kayısısına olan talebin artacağı tahmin ediliyor.
Ayrıca, Türkiye'deki kuru kayısı sektöründe yapılan yeni yatırımlar ve teknolojik modernizasyonlar, ürün kalitesini artırarak uluslararası pazarda rekabet gücünü daha da yükseltecek. Bu gelişmeler, kuru kayısının hem iç hem de dış pazarda daha geniş bir tüketici kitlesine ulaşmasını sağlayabilir.
(Özkan Güngörmez)