14 Şehit bir yalan mı?

Bursa’nın kurtuluşu esnasında Hacivat Köprüsü’nde gerçekten şehit düşenler oldu mu yoksa isimleri hatırasına anıt dikilen şehitler bir masal mı?  Şehir Gazetesi olarak bu hafta, tartışmalara sebep olan “Şehitler Anıtı” konusunu araştırdık. Ulaştığımız sonuçlar ise kamuoyunda yeni tartışmalara sebep olacak.

KİTABE OSMANLI’DAN KURTULDUK DİYOR



Tophane’de Osman Gazi ve Orhan Gazi’nin türbesi içinde bulunan Şehitler Anıtı’nın kitabesi tartışmalara yol açmıştı. Zira Osmanlı’nın bir işgalci güç gibi anlaşılmasına sebep olabilecek ince bir üslupla yazılmıştı adeta kitabe. Öyle ki ilk okumada böyle anlamamak mümkün değil. Ancak zorlama yorumlar yaparak ve ilişkiler kurarak kitabe üzerinde anılan Osmanlı’yı, işgalci kuvvet gibi değerlendirme yanlışına düşmekten zihninizi alıkoyabilirsiniz. Bu bağlamda anıt üzerindeki kitabede yazılanları tekrar hatırlamakta fayda var: “Burada yatan askerlerin şehîd düştükleri muhârebe öyle mu’azzam bir zaferle nihâyet bulmuştur ki, netîcesinde Bursa ikinci def’a fethedilmiş ve kadîm Osmânlı hükûmeti nihâyet bularak yerine Hükûmet-i Cumhûriyemiz te’essüs etmiştir. Bu şehîdler bu eserlerin âbide-i mefharetidir. Mukaddes rûhlarına Fâtiha. (19 Muharrem 1341- 11 Eylül 1338)” Daha ilk okumada anlaşılıyor ki büyük bir muharebe’nin neticesinde zafere ulaşılmış ve kazanılan bu zaferle de “kadîm Osmanlı hükumeti” yıkılarak yerine Cumhûriyet hükumeti kurulmuştur. Bilindiği üzere konunun birçok defa gündeme getirilmesinin ardından geçtiğimiz günlerde “Şehitler Anıtı”  Başbakan Tayyip Erdoğan’ın talimatıyla bulunduğu yerden kaldırılarak Bursa Müzesine nakledildi.

TEPKİLER SADECE  İDEOLOJİK



Anıtın kaldırılmasından sonra da bazı kesimlerden tepkiler geldi doğal olarak. Kimilerine göre Cumhuriyet yeniden rayına oturduğunda anıt yerine konacaktı; kimileri anıtın kaldırılmasını şehitlerden hesap sorma olarak değerlendirdi. CHP Bursa İl Başkanı Metin Çelik, anıtın yerine konulması yönünde bir basın açıklaması yapmıştı. Çelik, yaptığı açıklamada durumu aydınlanma, çağdaşlaşma karşıtı zihinlerin Cumhuriyet ile hesaplaşması olarak değerlendirmiş ve Bursa’nın kurtuluşuna canlarını feda eden 14 şehidin aziz hatırasına yapılan Şehitler Anıtı’nın tarihi bilgi, belge ve olgudan yoksun bir şekilde rövanşist bir duyguyla kaldırıldığını ifade etmişti.  Peki, hatıralarına anıt dikilen şehitler gerçekten var mı yoksa sadece “Şehitler Anıtı”nı Osman Gazi ve Orhan Gazi türbesine dikebilmek için bir takım şehitler mi uyduruldu? Tarihi belgeler bu konuda ne diyor? Aslında durum sadece bir kitabe meselesinden daha ileri boyutlara uzanmakta. İşte bu konuda ulaştığımız sonuçlar:

ŞEHİTLER ANITI MI, HANGİ ŞEHİTLER ANITI?

Şehitler Anıtı’nın Kurtuluş Savaşı'nda Yunanlılar'ın şehirden kovulması sırasında Hacivat Köprüsü yakınlarında şehit olan Bursalı 14 askerin hatırasına dikildiği söyleniyor. Bazı tarihçilerin söylediğine göre anıtın kaç yılında dikildiği tam olarak bilinmemekle beraber söz konusu şehitler hakkında ne kesin bir bilgi ne de sağlam bir kaynak bulunuyor. Bu konuda anılan tek kaynak ise dönemin yerel gazetesi olan Ertuğrul Gazetesi. Kazım Baykal Bursa ve Anıtları adlı eserinde Bursa’da çıkan Ertuğrul Gazetesi’nin 27/9/1922 tarih ve 619 sayılı nüshasına dayanarak Hacivat Köprüsü’nde şehit olduğu söylenilen askerlerin isimleri ve memleketleri tek tek vermiş. Fakat haberden anlaşıldığına göre ölen askerlerin hepsi sanıldığı gibi Bursalı da değil. Üstelik şehit olduğu söylenen askerler 14 değil 13 kişi. Söz konusu gazetenin haberine göre şehitlerin isimleri ve memleketleri şöyle:

Osman oğlu Hüseyin(Ordu)

Mehmet oğlu İsmail (İzmit)

Mustafa oğlu Ahmet(Alaiyye)

Mehmet oğlu Halil (Ilgaz)

Arif oğlu İbrahim(Vezirköprü)

Mustafa oğlu Satılmış(Ankara)

İsmail oğlu Hüseyin(Aksaray)

Hasan oğlu İbrahim(Çorum)

Hasan oğlu Arif(Tosya)

Hüseyin oğlu Mehmet (Bozkır)

Mehmet oğlu Ahmet (Ayaş)

Jandarma eri Ali Şahbaz(Bursa)

Alay yaveri mülazımsani Kadri Bey (İzmir)

Fakat Ertuğrul gazetesinde isimleri anılan şehitlerin gerçekten Bursa müdafaası sırasında şehit olup olmadıkları da şüphelidir. Zira dönemin Ertuğrul Gazetesi’nin aktardıklarının dışında elde kesin bir bilgi ve belge yok. Mesela Bursa’nın Kurtuluş Savaşı yıllarını Genelkurmay arşivleri de dahil olmak üzere dokümanter bir çalışma yaparak incelemiş olan Yılmaz Akkılıç’ın  “Kurtuluş Savaşı’nda Bursa” adlı iki ciltlik çalışmasında da Hacivat Köprüsü şehitleri şeklinde bir bilgi bulunmamaktadır.  Akkılıç’ın eserinde, Ertuğrul Gazetesi’nde anılan isimlerden sadece Hüseyin oğlu Mehmet’in ismi geçmekte fakat bunun da bir isim benzerliği olduğu anlaşılmakta. Zira Akkılıç’ın belirttiğine göre “Mudanya Müdafileri” adlı Mudanyalı 122 gençten oluşan küçük bir milis gücünün Mudanya’nın kurtuluşuna katkıları olmuştur. Bu milis gücünün Fransız birilikleri ile çatışması sırasında şehit olan Mudanyalı gençlerden biri de Hüseyin oğlu Mehmet’tir. Gerek  kaynaklardan ve gerekse tarihçilerin açıklamalarından hareketle denilebilir ki hatıralarını yaşatmak için dikildiği söylenilen “Şehitler Anıtı”nın kamuoyunda sanıldığı gibi şehitlerinin olmadığı kuvvetle muhtemeldir.