BURSA DA GEÇMİŞE YOLCULUK

Hisar  içinde dolaşıyorum bir şiir gibi geçmişe giderek , bir araba gürültüsüyle anında bugüne dönerek.. Hisarın dar sokaklarında gezinirken her sokakta kazılmış bir alan, mescit türbe, çevresinde yaşayanlar, oyun oynayan çocuklar…

 

Hisar Bölgesi Bursa’nın en eski  yerleşim alanı. İnsanoğlu ilk çağlardan beri yaşamak için hakim tepelere ya da su kenarlarına yerleşmiş. Hakim tepeler deyince kimden kaçıyorlar sorusu geliyor akla. Bazen vahşi hayvanlardan bazen düşman kabilelerden. Korunmanın yolu ovaya hakim arazi. Hisarın bilinen tarihi Hellenistik-Roma -Bizans-Osmanlı ve Cumhuriyet. Genelde Bursa derseniz o zaman 8.000 yıl öncesine uzanmanız gerek. Bu muhteşem Anadolu coğrafyasında kaç nesil geçti bilinmez ama bildiğimiz gerçek bizler tarihle iç içe bir arada Kültür varlıklarının koruma kullanma dengesi içerisinde yaşıyoruz. Bizden sonraki nesillerde yaşamaya devam edecekler.

Bursa Surlarının içerisinde bulunan bölge hem kentsel sit alanı hem de arkeolojik sit alanı olarak tescilli. Buradaki açmaz kentsel sit alanı ilan edilmesiyle imara açılması ve arkeolojik sit alanı kararının daha sonraki yıllarda alınması nedeniyle bilemediğimiz birçok kalıntının muhtemelen evlerin temellerinde kepçe ile toprak kazılması sonucunda yok olması. 2000’li yıllarda sur çevresi 1. derece ve diğer bölümlerin 3. derece sit alanı ilan edilmesiyle inşaat alanlarında Müze müdürlüğü tarafından kazı yapılmadan inşaat izni verilmemekte idi. Bunun faydası en azından yeni yapılacak binaların altlarında neler olduğunu görmemiz oldu.

Toprak bildiğimiz toprak ama altında neler var neler bir bilseniz. Bu topraklarda bizlerden önce yaşamış insanların yaşam merkezleri tapınakları evleri mezarları. Onların sevinçleri heyecanları, tutkuları, sevdikleri nefret ettikleri… Gündelik yaşamları yedikleri içtikleri kullandıkları kap kacak bu örnekleri sürdürmek sonsuz.

Anlattık ya başlangıçta Hisarda bir eviniz varsa öncelikle Müze Müdürlüğüne kazı yaptırmanız gerek ve maceranız geçmişe doğru  burada başlayacak. Üst seviye de günümüz den başlayarak Osmanlı döneminde kullanılan malzemelere ve doğal olarak Pınarbaşı suyunun dağıtım kanalları olan pişmiş toprak künklere su dinlendirme küplerine ve evlerin içinde yer alan küçük mermer havuzlara ulaşacaksınız. Sonra Bizans seramikleri gelmeye başlayacak, arada belki bir duvar yakalayıp içinde Roma sütun parçası size yabancı gelecek bir yazıtlı pişmiş toprak plaka  göreceksiniz. Toprak karışmamışsa: Bu ne demek derseniz savaşlar depremler araziyi etkilemiş ve katmanlarda karışıklığa neden olmuş olabilir. Belki bir Bizans mezarlığına rastlayacak kazı ekibi. Sonra kendinizi Roma’nın mermer yollarında ya da su kanallarında kanalizasyon sisteminde bulabilirsiniz. ve Hellenistik dönem bir duvara ya da bir megara kase parçasına pişmiş toprak bir kandil parçasına, bir kukla bacağına da her an hazır olmalısınız.

Tabii ki, taşınır ve taşınmaz kültür varlıkları olarak ayrıldığında duvarlar lahitler yerinden kaldırılmayacak. Açığa çıkarılan tüm veriler Müze Müdürlüğünün uzmanlarınca değerlendirilecek ve konu kurula gelecek. Sonrası kanun yönetmelik mevzuat kapsamında ilerleyecek.

Koruma amaçlı plan dahilinde yapılacak binaların durumları belirlenmiş bundan sonrası günümüze ait işlemler...

Tabii bir de günümüzde hayatiyetini sürdüren yapılar mevcut. Osmanlı dönemine ait özellikle erken Osmanlı camiler türbeler hanlar hamamlar medreseler çeşmeler sürüp gidecek bir liste. Bursa Osmanlı devletinin ilk başkenti ve ilk 6 Osmanlı padişahı burada. Şehrin gelişimi de bu şekilde tasarlanmış… Her külliye bir mahalle oluşturmuş.

Osmanlı devletinin kurucusu Osman Gazi ve Orhan Gazi türbeleri Bizans Döneminin Büyük Manastırı St. Elia Manastırının üzerinde yer almaktadır. Orhan Gazi türbesi içerisinde ki taban döşemeleri bu Bizans manastır kilisesinin mozaik tabanıdır. Tophane yamaçları üzerinde Bursa surları yükselmektedir. Surlar iç ve dış surlar olmak üzere iki bölümdür. Yapımları Hellenistik dönemde başlayıp dönem dönem yapılan ekler ve onarımlarla yükselmiştir. Günümüzde eksik olan bölümler Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından projelendirilmiş Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulumuz tarafından onaylanmış ve uygulamaya geçilmiştir. Timurtaş paşa türbesini dönüp Tophaneye doğru ilerlediğinizde Saltanat kapıya geldiğinizde yolda döşenmiş küfeki taşlar göreceksiniz.  Hay Allah yolda bu taşın ne işi var diye düşünenler olacaktır. Yoldaki taşların amacı aslında Saltanat Kapıdan yolu geçip karşıya giden sur duvarının varlığının hatırlatılmasıdır. Yol açılırken bu duvar ortadan kalkmış ve Koruma Kurulumuz bu izin kaybolmaması için şehir belleğinde varoluşunu sürdürebilmek için proje de bu''sur duvarı izi''ni yola işletmiştir.

Hisar bölgesi de erken dönem küçük camilerle bezeli. Hemen hemen her sokakta bir camiye mescide rastlayabilirsiniz ve türbeler Osmanlı evliyalarının türbeleri. Bahçelerinde huzur bulacağınız birçok manevi sığınak. Korumamız gereken onlarca yapı, sorun korumak değil yalnızca yaşayan insanların kullanımını da sağlamak. Restorasyonu yapılmış yapılar kullanımda, onarılması gerekenler projelendirilip kullanıma açılmaya hazırlanıyor. Aslına uygun restorasyon yapılması koşuluyla. Sivil mimarlık örnekleri de projelendirilip onarılmakta. Alt yapı çalışmaları tarihe zarar vermemek adına Müze Müdürlüğü denetiminde sürdürülmekte.

Aslında ilk çağlardan beri aynıdır yaşam, bir uygarlığın yaşam alanına bir diğeri yerleşir. Onun yapı malzemelerini kullanır. Varlığını sürdürür. Bugün de bakın birçok camide antik sütunları friz parçalarını yapı taşı olarak görebilirsiniz. Örneğin Tophane yamaçlarında geçtiğimiz yıllarda Osmangazi Müftülüğü olarak kullanılan binanın Bursa surlarının onarımı çerçevesinde kaldırılması gerekmiş ve yapılan kazılarda büyük bir kilise yapısı ortaya çıkarılmıştır. Genellikle tarih boyunca ibadet mekanları da birbirine yakın ya da farklı kültürlerde üst üste gelmektedir. Yine Bursa Büyükorhan ilçesinde bulunan bir Bizans bazilikasının altında Zeus kültüne ait bir tapınak bulunmaktadır. Yeni bir yapı yapmak için taşlara şekil vermek yerine hazır kesilmiş ve biçimlendirilmiş malzemeyi kullanmak her zaman akıllıcadır. Anadolu’nun tüm bölgelerinde bunu gözlemleyebilirsiniz. İznik’te Roma tiyatrosundan sökülen taşları evlerin duvarlarında ya da başka yapılarda görmeniz mümkündür.  Kısaca hayat sürerken insanoğlu yaşamındaki her kolaylığı kullanır.

Bursa tarih boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış, Anadolu’nun diğer illeri gibi toprağının her karışında geçmişten izler taşıyan  ulu bir şehirdir. Osmanlı devletinin kurucuları fetret devri sonrasında devleti tekrar toplayan ve güçlendiren Çelebi Mehmet, İstanbul’u alacak olan II. Mehmet’in doğduğu ve yaşadığı şehirdir. II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) in annesi Hüma Hatun’un mezarı da Muradiye Külliyesi’nde yer almaktadır.

Hisarda yaşamak bunları birebir görmek, yaşamaktır. Tarihin üzerinde onunla birlikte var olmaktır. Koruma ve kullanma koşullarına uyarak yaşamak günümüzle geçmişi bir arada sürdürebilmektir. Kültür Varlıklarını Koruma Kanunu çerçevesinde en iyi şekilde restorasyonların yapılması tarihi çevrenin korunması geçmiş değerlerlerimizin korunması ve kullanımını sürdürmekle görevliyiz. Bursa’da yaşamak ve bu değerleri korumak bizim için en kutsal görev. Türkiye coğrafyasında tarih öncesinden günümüze kalan her eser bizim. Geçmişine sahip çıkmayan uluslar gelecekte varlıklarını sürdüremezler.