Tarihin başkenti Bursa, her köşesindeki ayrıntılarıyla şaşırtmaya devam ediyor. Bu hafta Tophanede, Şehrin tam merkezinde, Orhan Gazi türbesinin içinde günümüze ulaşmış önemli bir ayrıntıdan bahsetmek istiyorum. Türkiye’de bir elin parmaklarını geçmeyecek sayıda bulunan ve Ayasofya’larda yer alan bu ayrıntı, şaşırtıcı bir şekilde Orhan Gazi’nin her gün ziyaret edilen Türbe sandukasının hemen önünde bulunuyor. Hangi ayrıntıdan mı bahsediyorum?
Orhan Gazi türbesinin içinde, mekanın kilise olduğu dönemlerden kalma, zemindeki mozaik süslemeler dikkat çekici biçimde durmaktadır. İşte bu süslemeler arasında bulunan daire şeklindeki Omphalion taşı bu hafta bizi tarihin derinliklerine çekecek olan taştır. Hem de Bursa'nın Osmanlıların elinde muhteşem bir İslam şehri olmadan önceki tarihine, Bizans dönemine…
Ancak bu taşın önemini ve hikâyesini anlatmadan evvel Orhan gazi türbesinin yer aldığı mekânın Bizans dönemindeki tarihine gitmemiz gereklidir. Hatırlanacağı üzere Osmanlıların Bursa civarına geldiği dönemde bir Bizans şehri olan Bursa, şehir merkezinde büyük bir kiliseye sahipti. Bu kilise bu günkü Osman Gazi ve Orhan Gazi türbelerini içine alan geniş bir alanı kapsamaktaydı. Ve ölüm döşeğinde Osman Gazi, oğlu Orhan Gazi’ye bu kilisenin kubbesinin altına defnedilmeyi vasiyet bırakmıştı. Kilise, Hıristiyanlar için efsanevi bir kişilik olan ve manastırın isminden de anlaşılacağı üzere bir aziz kabul edilen İlyas (a.s)’ın adına yapılmıştı. Saint Elia yani Aziz İlyas manastırı Orhan Gazinin Bursa’yı almasından sonra camiye çevrilmişti. Ancak 1801 yangınında hasar görüp 1855 depreminde tamamen ortadan kalkınca bu manastırın bulunduğu yere şimdiki türbeler Sultan Abdülaziz zamanında yapılmış idi. Günümüze yalnızca kilisenin zeminindeki taşlar ve mozaik süslemeler geldi.
OMHALİON TAŞI
Kilisenin tek hatırası olarak günümüze ulaşan zemin mozaikleri, içerisinde çok önemli bir taşı da günümüze kadar getirdi. Bu taşın üstü, Bizans krallarına taç giyme törenlerinin yapıldığı mekândı. Orhan Gazi’nin sandukasının hemen önüne denk gelen yerde bulunan bu daire şeklindeki taşa Yunancada ‘yerin göbeği’ anlamında Omphalion taşı denmekteydi. Bu taşın içinde bulunduğu kare biçimindeki alanın tam ortasında mermer bir daire ve onun etrafında farklı renklerde ve daha küçük boyutlarda daireler bulunmaktaydı. Omphalion dünyanın merkezi kabul edilirdi. Ortaçağda dini etkinliklerinin yanı sıra siyasi açıdan da etkin olan kilise, yönetimde etkili oluyordu ve krallar rahiplerin elinden taç giymeden meşruiyet kazanamıyorlardı. Kiliselerde din adamlarının iktidara gelen yöneticiye taç giydirdikleri mekan ise işte bu omphalion taşının üstüydü. Burası, Ortodoks inançta Bizans İmparatorlarının Patrik tarafından Taç giyme törenlerinin gerçekleştirildiği yer olmasının haricinde İmparatorların bazı toplantıları izlediği yer olması yönüyle de çok önemliydi.
TÜRKİYE’DE YAKNIZCA BEŞ YERDE VAR
Türkiye’de ompalion taşlarından günümüze görebildiğim ve araştırdığım kadarıyla beş tane ulaşmış durumdadır. En büyüğü İstanbul Ayasofya’da, sonra İstanbul Kariye müzesinde, İznik Ayasofya’da ve Trabzon ayasofya’da son olarak da ilginç bir şekilde yalnızca Bursa Orhangazi türbesinde günümüze ulaşabilmişlerdir.
İstanbul Ayasofya’sındaki omphalion en büyük omphaliondur. Bizans krallığına başkentlik yaptığı için İstanbul Ayasofya’sında, mabedin hemen karşısındaki sarayda tahta geçen imparatora taç giyme töreninin yapılacağı bir omphalion’un olması normaldi. Peki ya diğer Ayasofyalarda niçin omphalion vardı?
Tarihte, Latin istilası olarak ta gecen 4. Haçlı seferinde, Avrupa’dan hareket eden Haçlı ordusu, Kudüs’e gitmek yerine, Konstantınapolıs’i 1204 yılında işgal etmişlerdi. Bunun üzerine şehri terk eden asiller, İznik Bizans İmparatorluğu nu kurdular ve İznik Başkent oldu. Bu tarihte Bizans’ın dini ve yönetim merkezi İznik olmuş ve 1204 1261 yılları arasında 57 yıl süren bu dönemde İznik’te dört kral törenle Omphalion taşının üzerinde taç giymiştir.
Trabzon’da da hikaye aynıdır. Latin işgali sonrasında Trabzon Rum imparatorluğunu kuran Komnenos ailesi, kendilerini Rum imparatoru olarak gördükleri için Trabzon Ayasofyası’ndaki Omphalion taşının üzerinde taç giymişlerdir.
Hatırlanacağı üzere Bursa da Bizans’ın önemli tekfurluklarından biriydi. Bizans’ın son dönemlerinde bu şekilde askeri valilik sistemi devreye girince oldukça etkin rollere kavuşan Tekfurlar, kendi bölgelerinin krallarıydılar. Zaten tekfur kelimesinin aslı olan Ermenice’deki Takavor, ‘Taç taşıyan’ anlamına gelmekteydi. Merkez dışında üstün yetkilere sahip bu kral valiler de taçlarını şehrin en büyük kilisesinde taktıkları için muhtemelen Bursa’nın Saint Elia manastırı bu törenlerin yapıldığı yerdi. Ve Omphaion taşı yüzyıllara meydan okuyarak Orhan Gazi türbesinde sandukasının hemen önünde günümüze kadar gelebildi.
Sizlere daha iyi hizmet sunabilmek adına sitemizde çerez konumlandırmaktayız. Kişisel verileriniz, KVKK ve GDPR
kapsamında toplanıp işlenir. Sitemizi kullanarak, çerezleri kullanmamızı kabul etmiş olacaksınız.
En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.
Web.tv
Bursa'nın Omphalion'u
Tarihin başkenti Bursa, her köşesindeki ayrıntılarıyla şaşırtmaya devam ediyor. Bu hafta Tophanede, Şehrin tam merkezinde, Orhan Gazi türbesinin içinde günümüze ulaşmış önemli bir ayrıntıdan bahsetmek istiyorum. Türkiye’de bir elin parmaklarını geçmeyecek sayıda bulunan ve Ayasofya’larda yer alan bu ayrıntı, şaşırtıcı bir şekilde Orhan Gazi’nin her gün ziyaret edilen Türbe sandukasının hemen önünde bulunuyor. Hangi ayrıntıdan mı bahsediyorum?
Orhan Gazi türbesinin içinde, mekanın kilise olduğu dönemlerden kalma, zemindeki mozaik süslemeler dikkat çekici biçimde durmaktadır. İşte bu süslemeler arasında bulunan daire şeklindeki Omphalion taşı bu hafta bizi tarihin derinliklerine çekecek olan taştır. Hem de Bursa'nın Osmanlıların elinde muhteşem bir İslam şehri olmadan önceki tarihine, Bizans dönemine…
Ancak bu taşın önemini ve hikâyesini anlatmadan evvel Orhan gazi türbesinin yer aldığı mekânın Bizans dönemindeki tarihine gitmemiz gereklidir. Hatırlanacağı üzere Osmanlıların Bursa civarına geldiği dönemde bir Bizans şehri olan Bursa, şehir merkezinde büyük bir kiliseye sahipti. Bu kilise bu günkü Osman Gazi ve Orhan Gazi türbelerini içine alan geniş bir alanı kapsamaktaydı. Ve ölüm döşeğinde Osman Gazi, oğlu Orhan Gazi’ye bu kilisenin kubbesinin altına defnedilmeyi vasiyet bırakmıştı. Kilise, Hıristiyanlar için efsanevi bir kişilik olan ve manastırın isminden de anlaşılacağı üzere bir aziz kabul edilen İlyas (a.s)’ın adına yapılmıştı. Saint Elia yani Aziz İlyas manastırı Orhan Gazinin Bursa’yı almasından sonra camiye çevrilmişti. Ancak 1801 yangınında hasar görüp 1855 depreminde tamamen ortadan kalkınca bu manastırın bulunduğu yere şimdiki türbeler Sultan Abdülaziz zamanında yapılmış idi. Günümüze yalnızca kilisenin zeminindeki taşlar ve mozaik süslemeler geldi.
OMHALİON TAŞI
Kilisenin tek hatırası olarak günümüze ulaşan zemin mozaikleri, içerisinde çok önemli bir taşı da günümüze kadar getirdi. Bu taşın üstü, Bizans krallarına taç giyme törenlerinin yapıldığı mekândı. Orhan Gazi’nin sandukasının hemen önüne denk gelen yerde bulunan bu daire şeklindeki taşa Yunancada ‘yerin göbeği’ anlamında Omphalion taşı denmekteydi. Bu taşın içinde bulunduğu kare biçimindeki alanın tam ortasında mermer bir daire ve onun etrafında farklı renklerde ve daha küçük boyutlarda daireler bulunmaktaydı. Omphalion dünyanın merkezi kabul edilirdi. Ortaçağda dini etkinliklerinin yanı sıra siyasi açıdan da etkin olan kilise, yönetimde etkili oluyordu ve krallar rahiplerin elinden taç giymeden meşruiyet kazanamıyorlardı. Kiliselerde din adamlarının iktidara gelen yöneticiye taç giydirdikleri mekan ise işte bu omphalion taşının üstüydü. Burası, Ortodoks inançta Bizans İmparatorlarının Patrik tarafından Taç giyme törenlerinin gerçekleştirildiği yer olmasının haricinde İmparatorların bazı toplantıları izlediği yer olması yönüyle de çok önemliydi.
TÜRKİYE’DE YAKNIZCA BEŞ YERDE VAR
Türkiye’de ompalion taşlarından günümüze görebildiğim ve araştırdığım kadarıyla beş tane ulaşmış durumdadır. En büyüğü İstanbul Ayasofya’da, sonra İstanbul Kariye müzesinde, İznik Ayasofya’da ve Trabzon ayasofya’da son olarak da ilginç bir şekilde yalnızca Bursa Orhangazi türbesinde günümüze ulaşabilmişlerdir.
İstanbul Ayasofya’sındaki omphalion en büyük omphaliondur. Bizans krallığına başkentlik yaptığı için İstanbul Ayasofya’sında, mabedin hemen karşısındaki sarayda tahta geçen imparatora taç giyme töreninin yapılacağı bir omphalion’un olması normaldi. Peki ya diğer Ayasofyalarda niçin omphalion vardı?
Tarihte, Latin istilası olarak ta gecen 4. Haçlı seferinde, Avrupa’dan hareket eden Haçlı ordusu, Kudüs’e gitmek yerine, Konstantınapolıs’i 1204 yılında işgal etmişlerdi. Bunun üzerine şehri terk eden asiller, İznik Bizans İmparatorluğu nu kurdular ve İznik Başkent oldu. Bu tarihte Bizans’ın dini ve yönetim merkezi İznik olmuş ve 1204 1261 yılları arasında 57 yıl süren bu dönemde İznik’te dört kral törenle Omphalion taşının üzerinde taç giymiştir.
Trabzon’da da hikaye aynıdır. Latin işgali sonrasında Trabzon Rum imparatorluğunu kuran Komnenos ailesi, kendilerini Rum imparatoru olarak gördükleri için Trabzon Ayasofyası’ndaki Omphalion taşının üzerinde taç giymişlerdir.
Hatırlanacağı üzere Bursa da Bizans’ın önemli tekfurluklarından biriydi. Bizans’ın son dönemlerinde bu şekilde askeri valilik sistemi devreye girince oldukça etkin rollere kavuşan Tekfurlar, kendi bölgelerinin krallarıydılar. Zaten tekfur kelimesinin aslı olan Ermenice’deki Takavor, ‘Taç taşıyan’ anlamına gelmekteydi. Merkez dışında üstün yetkilere sahip bu kral valiler de taçlarını şehrin en büyük kilisesinde taktıkları için muhtemelen Bursa’nın Saint Elia manastırı bu törenlerin yapıldığı yerdi. Ve Omphaion taşı yüzyıllara meydan okuyarak Orhan Gazi türbesinde sandukasının hemen önünde günümüze kadar gelebildi.
En Çok Okunan Haberler