Kubbelerin yarışı…  

 

Ömer Kaptan

kaptanomar@gmail.com

Bu sayfada defalarca Bursa’mız başta olmak üzere pek çok şehrin tarihi yapılarını ve camilerini konu ettik. Ama hayat sadece geçmişle güzel değil, yeni ihtiyaçlara verilen yeni cevaplar geçmişten geleceğe nasıl bir köprü olabildiğimizi bize gösteriyor. Gelenekten gelecek üretip üretemediğimiz, tevarüs ettiğimiz zenginliklerin ne kadar farkında olduğumuz, yeni eserlerimizde kendini gösterebiliyor. Bu yazımda Bursa’da son dönemde yaptırılmış olan bazı camileri konu edinerek mimari alanda geçmişin neresinde olduğumuzu okuyucularımızın takdirine bırakmayı hedefliyorum.

EN BÜYÜK KUBBELİ CAMİ

Kubbe denince akla hemen İslam mimarisi ve camiler geliyor. Ama kubbeyi esasında Roma ve Bizans’tan, Hıristiyan yapılarından miras aldığımız göz ardı ediliyor. Nitekim Hz. Peygamber Medine’de mescidinin üstünü sahabilerle birlikte mütevazı hurma dallarıyla düz bir tavan olarak örterken Ayasofya’nın görkemli kubbesinin altında onlarca yıldır ibadet edilmekteydi. Ama kubbeyi belli ki ibadet alanlarına en çok yakıştıranlar Müslümanlar oldu. Kubbelerin oluşturduğu muhteşem siluetli şehirler Müslümanlar tarafından kuruldu. . Ayasofya’nın etkileyici kubbesi yarım metreyle de olsa Selimiye’yle geçildi. Söz buraya gelmişken çocukça gibi de olsa kubbeleri yarıştırmak istiyorum.

En büyük kubbe denince ittifakla tüm aramalar bizi Roma’daki Panteon’a götürür. Dünyanın en iyi korunmuş yapılarından biri olarak bilinen panteon Hadrianus zamanından günümüze değişmeden gelmiştir. Ve ilginç olan ise betondan yapılmış olan kubbesi 44 metreye yakındır. Roma döneminde bir tapınak olarak yapılan ve 7. Yy dan itibaren bir Hıristiyan mabedi olan bu yapıyı cami olmadığı için sıralamamıza almıyoruz.

 

Camilere baktığımızda ise şu anda yeryüzünde bulunan en büyük kubbenin Dubai’de 2007 yılında ibadete açılan Sheikh Zayed Bin  Sultan Al Nahyan Cami olduğu bilgisine rastlıyoruz. Ama bu bilgi kesinlikle yanlış. Çünkü caminin en büyük kubbesi 33 metre. Ayasofya camiinin kubbesi kuzey güney istikametinde 31,8 metre ve onu geçen Selimiye camiinin kubbesi 32 metre olduğuna göre dünyanın en büyük kubbesi hangi camide?

 

 

 

 

DÜNYANIN EN BÜYÜK KUBBESİ BURSA’DA

Dünya çapında ilkleriyle meşhur Bursa’mız en büyük kubbeli camisiyle de yine bir rekora imza atmıştır. 2005 yılında dönemin Diyanet işleri başkanı tarafından ibadete açılan Şeyh Edebali camii tam 38 metre kubbe çapıyla dünyada henüz geçilememiştir. Kubbe yüksekliği de 28 metre olan caminin kapalı alanında tam 5 bin kişi ibadet edebilmektedir.

Mimar Sinan’ın camilerine bakıldığında mekan bütünlüğünü ne kadar önemsediği ve mabedin ortasında mekanı bütünlüğünü bozacak payeleri dahi hazmedemediği malumdur. Onun yapılarında Selçuklu camilerinden ve kuruluş dönemi Osmanlı camilerinden farklı olarak caminin ortasında bütünlüğü bozacak ne bir sütun ne de kemer vardır. İmam hutbesini verirken herkesi görebilmelidir. İşte bu mekan bütünlüğünü Şeyh Edebali camiinde çok güzel bir örnek olarak görmek mümkün. Gözün alamadığı kadar büyük kubbesi tüm yapıyı öyle bir sarmış ki devasa boyutlarda bir çadırın içinde güven içinde bulunuyor hissindesiniz. Tabi ki bu yapının mükemmel olduğu anlamına gelmiyor. Söz gelimi bu yapının yukarına ismi geçen Sheikh Zayed camiinden daha güzel olduğunu da kimse iddia edemez. Sheikh Zayedin fotoğraflarını dahi internette görsellerden arayanlar ne demek istediğimizi anlayacaktır. Burada niyet yalnızca kubbeleri yarıştırmak olduğu için bahis mevzuu edilmiştir. Evet, Şeyh Edebali camii dünyada Roma’daki Panteon’dan sonra 38 metreyi biraz geçen tarihi Apollon tapınağı kubbesi de dışarıda bırakılırsa en büyük kubbedir. Camiler arasında ise kubbesi en büyük olanıdır.

Rivayete göre bütün dünyada “Ayasofya kubbesi gibi kubbe İslamlar tarafından inşa edilmemiştir. Çünkü imkansızdır.” Sözü yayılınca, bu söze istinaden gayri Müslimler “Müslümanlara üstünlüğümüz vardır.” diye övünürler. Bunun üzerine Mimar Sinan “Bu aciz kulun kalbine dert olmuştur” der ve yaptığı camilerle adım adım Ayasofya’ya yaklaşır ve onu geçer. Süleymaniye 26.5 metre Selimiye ise yaklaşık 32 metre kubbe çapındadır. Ama Selimiye’yi de geçen tek cami Bursa’daki Şeyh Edebali camii değildir.

SABANCI MERKEZ CAMİİ

1998 yılında ibadete açılan ve büyük camilerimiz örnek alınarak yapılan Adana’daki Sabancı merkez camii de kubbesinin büyüklüğüyle dikkat çeken diğer yapılardandır. Genel görünüş itibariyle ilk bakışta Sultanahmet’i andırsa da mimari olarak Selimiye ye benzetilen bu caminin kubbesi de 32 metre çapındadır. Son dönemlerde yapılan Sabancı camiinin kubbesi Selimiye’yi az bi farkla geçerken Sultanahmet’in 24 metrelik kubbesini de yine son dönemde yapılan Kocatepe camii 25 metreyle geçmiştir. Tabi kubbeleri büyük olsa da bu camilerin, öncekilerin yanında kötü bir kopya olmanın ötesine geçemediği de izahtan varestedir. Kubbe yarışına son katılan camilerden biri de Sakarya Hendekte yapımına başlanan Rasim Paşa camisidir. Yapımı tamamlandığında 37,5 metre kubbe çapıyla Türkiye’de Şeyh Edebali camiinden sonraki en büyük kubbeye sahip olacağını burada belirtelim.

MERVE CAMİİ

Şeyh Ebebali camii, Bursa Ataevler’de biraz gözlerden ırak duruyor. Sebebi de biraz içte kalışı ve yoldan zor görünüşü. Bursa’da yolu Üniversite tarafına ya da İzmir yoluna düşenlerin ise dikkatini çeken daha özel bir cami var: Merve camii. Tam yol üstünde olduğu için farklı mimarisiyle görenlerin dikkatini çeken bu camide Arap modeliyle yapılmış minareler biraz daha modernize edilmiş ve büyükçe bir kubbe yapmak yerine yapıya bir çadır şekli verilmiştir. Beşevler ve Ataevler tarafına yolu düşenleri Merve camiine uğradıktan sonra hemen 300 metre kadar altındaki Şeyh Edebali camiine gidip kubbe altına geçmelerini tavsiye ederek bu yazımızı tamamlayalım. Bakalım tek bir bakışla nazarınız kubbenin tamamını ihata edebilecek mi?