Şehir tarih sayfasını açıyor...

Dünyayı dize getirmifl Osmanlı  İmparatorluğu’nun sağlam temellerinin atıldığı şehirdir Bursa... Tarihe tanıklık etmekle kalmamıfl, tarihe imzasını da atmıfl bir kenttir. fiehir Gazetesi olarak tarih sayfalarını aralıyor, siz değerli okuyucularımızı kentimize ve kendimize ait geçmişimizle buluşturuyoruz.

 

 

Bir Osmanlı ailesi

 

Ömer Kaptan

 

 

Bu haftaki yazımızda Osmanlı Bursa’sında önemli izler bırakmış bir aileyi babadan oğula tanımaya çalışacağız. Bilindiği gibi kuruluş döneminde bazı önemli aileler Osmanlı’ya büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. Bunlar arasında Çandarlı ailesi gibileri ön plana çıkanları tarih sayfasından okumaktayız. Bizim bu hafta tanımaya çalışacağımız aile ise Karatimurtaş Paşa ailesi olacak. Aykutalp’ten Aydede’ye doğru uzanacağız; hikaye Aykutalp ile başlar. Aykutalp Karatimurtaş Paşa’nın dedesidir. Osmangazi’nin silah arkadaşlarındandır. 13. ve 14. yy’ın batı Anadolu’sunda Aykutalp gibi, Hasanalp gibi, Turgutalp gibi Alpler, gaziler ve alp-gaziler önemli vazifelerde hizmet verdiler. Bu önemli kişileri kısaca tanımaya çalışalım…

ALPLER, GAZİLER VE ALP-GAZİLER

Osmangazi ve Orhangazi isimlerinde yer alan ‘Gazi’ sıfatı Arapçada “gaza eden” manasında ismi fail olarak kullanılmıştır. Osmangazi’nin dedelerinin isimlerinde yer alan ‘alp’ sıfatı da gazi ile aynı anlamdadır. Halil İnalcık Hoca, ilgili makalesinde gazi ve alplerle ilgili şu önemli tespitleri yapar : “Alp ve gazi eşanlamlı terimlerdir. Aşık Paşa’nın gördüğü gibi alp 13. yüzyıl Anadolu’sunda ideal profesyonel savaşçı süvaridir. Alp, Selçuklularda, daha doğrusu İslam’dan önceki Türk askeri örgütlerinde iyi tanınmış bir tiptir… Osman’ın çağdaşı Aşık Paşa’nın “gaziyan” kelimesi yerine , İslam’dan önce Avrasya toplumundaki bahadır önderler için kullanılan “alp” terimini kullanmış olması ilginçtir. Alpler, varlığı korumak için ay ve yılda birbirleriyle kol kola savaş yapan bahadırlardır. Onun yanında, nefsiyle mücadelede bulunan dervişler, alperenlerdir… Başlangıçta alpler Osmangazi ile birer yoldaş olarak sefer yapmakta idiler. Öyle anlaşılıyor ki; Osmangazi önemli başarılar kazanıp sivrilince, Uçlarda alpler, onun komutası altına girdiler. Osman’ın seferlerinde Alpler; “yarar”, “yoldaş” ve “nökerler” idi . Halk arasında alp-gaziler gaza akınlarını örgütlemekte idiler. Bu alp gazileri, eski Osmanlı rivayetinde Osmangazinin yoldaşları olarak göreceğiz. (Saltukalp, Aykutalp, Turgutalp, Hasanalp). Osman’ın kardeşi Gündüzalp de bunlardan biridir. Osman’ın kendisi de kuşkusuz bir alp idi …” İnalcık Hoca’nın verdiği bu bilgiler sanırım alp-gazileri anlamamızda yeterli olmuştur. İşte bu kıymetli Alpler arasında önemli yeri olan Aykutalp inceleyeceğimiz ailenin ilk halkasını oluşturmakta. Aykutalp’ten Aydede’ye kadar ineceğimiz bu zincirin sıradaki halkası Aykutalp’in oğlu Karaali Bey’dir. Bu zincir şöyle devam eder: Aykutalp – Kara Ali Bey - Kara Timurtaş Paşa - Oruç Bey (kardeşleri Umur Bey - Yahşi Bey )       Sitti Hatun - Aydede



KARA ALİ BEY VE KARA TİMURTAŞ PAŞA

Kara Ali Bey’le ilgili fazla malumata sahip değiliz. Ancak Yerkapı arkasında Üftade Camii’nin sokağına girmeden hemen karşıda bir cami yer alır; Yer Kapı Camisi. İş bu caminin Karaali Bey tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Vikipedi de Kara Ali Bey’le ilgili şu ilginç bilgi yer alır: Kara Ali Bey, Osman Gazi’nin mücadelelerine katılmış ve 1308’de kendisine verilen bir müfreze ile Apolyont Gölü (Ulubat Gölü) üzerindeki Alyos adasının zaptına gönderilmiş ve orayı sulhen alarak orada bulunan büyük bir kilisenin Rumlarca hürmet edilen papazını ailesiyle Osman Gazi’ye getirmiş, papazın güzelliği ile meşhur kızını, Osmangazi, Kara Ali Bey’e nikahlamıştır. Hereke kalesi kuşatmasında Kara Ali Bey’in gözüne bir ok isabet ederek sakat bırakmıştır.” Anlaşılan Kara Ali Bey de babası gibi bir cengaverdir. Kara Ali Bey’in oğlu ise Kara Timurtaş Paşa’dır. Bursalıların Demirtaş Paşa olarak tanıdığı kişidir Kara Timurtaş Paşa. Timur; demir demektir. Bu yüzden Timurtaş Paşa Demirtaş Paşa’dır. Timur ismi pek sık kullanılırdı 15. Yy da. Bu yüzden Kara Timurtaş Paşa’yı, Cemal Nadir Caddesi’nde Kızılay’ın karşısında mezarı bulunan Timurtaş Paşa ile karıştırmamak gerekir, farklı kişilerdir. Kara Timurtaş Paşa Bursa’da belki en iyi Demirtaş Paşa Hamamıyla tanınır. Demirtaş Paşa Lisesi’nin karşısında, İnönü Caddesi’nin devamında, sağ tarafta yer alan Demirtaş Paşa Hamamı’nı bilirsiniz. En ilginci de hamamın hemen karşısında yer alan şadırvanlı minaredir. Altı  şadırvan üstü minare olan bu ilginç yapı eşi pek görülmeyen bir eserdir. İş bu eserleri yaptıran Kara Timurtaş Paşa Rumeli Beylerbeyi’dir. Sultan 2. Murat’a  vezir olacak kadar büyük bir devlet adamıdır. Kara Timurtaş Paşa’nın belki de en önemli özelliği ise Umurbey, Yahşi Bey ve Oruç bBy gibi Osmanlı’ya önemli hizmetleri geçmiş büyük beylerin babası oluşudur.

ORUÇ BEY, UMUR BEY, YAHŞİ BEY

Bizi Aydede’ye ulaştıracak olan zincirin halkası olduğu için Oruç Bey’e değineceğiz ama çok kıymetli kardeşleri Yahşi Bey ve Umur Bey’i hatırlamadan olmaz. Yahşi Bey büyük ağabeyleridir, Niş fatihidir. Timur’la Yıldırım’ın meşhur Ankara Savaşı’nda şehit düşünceye kadar pek çok önemli hizmetlerde bulunmuştur. Umur Bey ise apayrı incelenmesi gereken önemli bir şahsiyettir. Bursa’da yaptırdığı camisine kitaplar vakfecek kadar aydın bir beydir. Türkçeye kitaplar tercüme ettiren bilgin bir devlet adamıdır. Bursa’da ipekçilik caddesinden yukarıya çıkarken sol taraftaki arada bulunan Umur Bey Camisi onun camisidir. Bursa Gemlik’teki  Celal Bayar’ın mezarını bulunduran Umur bey köyü ise mezkur Umur Bey’den almamıştır ismini. Oraya ismini veren kişi Lala Şahin Paşa’nın torunu olan Umur Bey’dir ki bu da karıştırılmamalı… Umur Bey’i başka bir yazıya bırakıp gelelim kardeşi Oruç Bey’e. Oruç Bey de Balkanlar’da Osmanlı’nın gelişmesine ve güçlenmesine önemli hizmetleri bulunan bir devlet adamı. Tıpkı babası ve kardeşleri gibi. Mezarı Bursa’da Hisar içinde bir evin altında yer almaktaydı ki çok değil bundan yaklaşık 8 yıl kadar önce ev yıktırılarak belediye tarafından kendisine yakışır bir türbe yapıldı. Peki Oruç Bey bizi Aydede’ye nasıl ulaştıracaktır. İşte bu kısım ilginç…

SİTTİ HATUN VE ZAĞANOS PAŞA

Kamberler Parkı’nı bilirsiniz; son yıllarda şehrimize kazandırılan güzel parklardan biri... Kamberler Parkı’nın ortasında tatlı bir cami bulunur, dikkatinizi çekmiş olmalı; Sitti Hatun Camii. Bu cami, minaresinin külahıyla beni çocukluğuma götürür her görüşümde... Alaattin’in Sihirli Lambası çizgi filmlerinde gördüğümüz  Bağdat yapılarının kubbelerine benzer bu minarenin külahı. İşte bu tatlı cami aynı zamanda önemli bir külliye halinde yapılmıştır. Caminin hemen yanında günümüze Osmanlı’dan ulaşmış en eski mektep binası bulunuyor ve bu külliyeye ismini veren Sitti Hatun, Oruç Bey’in kızıdır. Peki kocası kimdir dersiniz? Fatih’in meşhur komutanı, veziri, sağ kolu Zağanos Paşa… Evet, yanlış okumadınız Zağanos Paşa, Oruç Beyin kızı Sitti Hatun ile evlendirdiği kişidir. Artık sona ulaşmak üzereyiz… Zağanos Paşa ve Sitti Hatun çiftinin, Bursalıların tanıdığı önemli bir çocukları vardır. Peki kimdir o?

AYDEDE

Uludağ yamaçlarına doğru baktığımızda vadinin hemen yanındaki beyaz sevimli minaresiyle en yukarıda size göz kırpan camiyi bilirsiniz; Aydede Camisi. Peki kimdir bu camiye ismini veren Aydede? Yukarıda Zağanos Paşa ve Sitti Hatun’dan işte bu amaçla bahsettik. Bu önemli çiftin Hamza isminde bir çocukları olmuştu. Hamza, Hamza Bey… Hamza Bey ileride “Aydede” diye anılacağını bilemezdi elbet. Evet , Aydede’nin gerçek ismi Hamza Bey’dir. Mezar taşının üzerindeki büyük hilalden dolayı Aydede ismi verildi zamanla  Hamza Bey’e. Aslında bir devlet adamı, komutan. Ama Aydede ismiyle bir evliya talihini paylaşıyor şu anda. Şehrin her tarafından görülür Aydede (Hamza Bey) Camii ve kabri. Benim size önerim bir gün Kamberler Parkına gidin, orada annesi Sitti Hatun’un oğlu Aydede’ye gururla nasıl baktığını seyredin. Görüntünün bir yanında Sitti Hatun imaretinin sevimli minaresi olsun, diğer yanda da Aydede olsun. Dağın yamaçlarından size doğru nasıl baktığını göreceksiniz.