Türk kültürünün hazinesi: Divanu Lugati't-Türk

Kaşgarlı Mahmud, Türklerin dilini ve kültürünü Arap coğrafyasına tanıtmak amacıyla 1072-1074 yılları arasında Divanu Lugati’t-Türk’ü yazmıştır. Eser, Türkçe’nin Arapça kadar zengin ve köklü bir dil olduğunu göstermek, Türk kültürünün derinliklerini vurgulamak ve Türk boylarının kullandığı lehçeleri kayıt altına almak amacıyla hazırlanmıştır.

Divanu Lugati’t-Türk, Türkçe kelimelerin Arapça açıklamalarını içeren ilk sözlük olmasının yanı sıra, Türk boylarının sosyal yaşamı, gelenekleri, coğrafyası ve hatta savaş stratejileri hakkında bilgiler sunar. Bu yönüyle eser, Türk dünyasının kültürel kodlarını anlamak için bir kılavuz niteliğindedir.

Son yıllarda yapılan akademik çalışmalar, Divanu Lugati’t-Türk’ün Türk dilinin evrimini anlamadaki kritik rolünü ortaya koyuyor. İstanbul Üniversitesi’nde 2023 yılında yapılan bir çalışma, eserdeki kelime zenginliğinin yalnızca Türk diline değil, Türklerin günlük yaşamına, tarım ve ticaret alışkanlıklarına dair de önemli bilgiler sunduğunu gösterdi.

 Eserde 8.000’den fazla Türkçe kelime kayıt altına alınmış olup, bu kelimeler farklı lehçelere göre sınıflandırılmıştır. Bu, Türk dilinin o dönemdeki çeşitliliğini ve zenginliğini ortaya koymaktadır.

 Eser, Türklerin günlük yaşamında kullandığı birçok atasözü ve deyimi içerir. Bunlar, Türklerin değer yargılarını, toplumsal yapısını ve dünya görüşünü anlamada önemli ipuçları sunar.

 Divanu Lugati’t-Türk, Türk boylarının yaşadığı bölgeleri gösteren ilk haritayı içerir. Bu harita, Türklerin göç yolları ve coğrafi etkilerini anlamada benzersiz bir kaynak olarak kabul edilir.

Günümüzde Divanu Lugati’t-Türk, yalnızca dil bilimciler için değil, tarihçiler, sosyologlar ve antropologlar için de önemli bir araştırma konusu olmaya devam ediyor. Türk Dil Kurumu tarafından yapılan bir çalışmada, eserin günümüz Türkçesi ile bağlantıları incelenmiş ve birçok kelimenin günümüzde de kullanıldığı ortaya konmuştur. Örneğin, “yurt”, “kut” (mutluluk) gibi kavramlar, Türklerin tarih boyunca diline ve kültürüne nasıl değer verdiğini göstermektedir.

Ayrıca eser, Türk kültürünün uluslararası tanıtımında da büyük bir rol oynuyor. UNESCO tarafından 2008 yılında Dünya Belleği Listesi’ne alınan Divanu Lugati’t-Türk, dünya kültür mirası açısından da evrensel bir öneme sahiptir.

Divanu Lugati’t-Türk, günümüzde özellikle genç nesiller tarafından daha fazla tanınmalıdır. Kültürel mirası koruma çabalarının bir parçası olarak, Türkiye’de birçok üniversitede eserin modern Türkçe ile sadeleştirilmiş baskıları ve dijital versiyonları hazırlanmıştır. Ayrıca çeşitli belgeseller ve eğitim programları ile eserin tanıtımı artırılmaya çalışılmaktadır.

Özellikle 2024 yılında yapılan “Türk Dünyası Kültür Yılı” etkinlikleri kapsamında, eserin dijital ortama aktarılması ve erişilebilir hale getirilmesi büyük ilgi görmüştür. Bu çalışmalar, Divanu Lugati’t-Türk’ün sadece akademik bir eser değil, aynı zamanda Türk kültürünün ortak değeri olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır.

(Fatma Hatun Altıkardeş)