'Ziya Şakir bir aktivistti'

Bursa’da Genç Türk gazetesinden Talat Paşa’ya açık istifa daveti yapan bir mektup yazarak, “Memleket kötü değil, sen yönetmede beceriksizlik ediyorsun.” diyen Ziya Şakir günümüz ifadesi ile zamanının aktivistlerindendi.

 

Canan GÜLEÇ

 

“Dibace’nin önsözü” olarak tanımlanan Bursa’nın köklü ve renkli tarihi simalar yetiştirmesi bazen de bahtsızlıklara, bu kimliklerin unutulup gitmesine yol açıyor. Kütüphanede yalnız başına duran bir kitaptı benim için, “Püskülsüz İsmail”… Bir eşkıyanın Bursa için neler yaptığını düşünemez hatta Bursa’ya neler yaptığını geçirirdim aklımdan. Oysa Püskülsüz İsmail ve onu kaleme alan yazar Ziya Şakir, kentimiz için hatırlanması gereken kimliklerdi. Bu değerleri okurlarımıza sunmanın en iyi yolu da başka bir unutulmuşluğu, nostaljiyi canlandırmakla olacaktı: Çizgi roman…

Evvela Ziya Şakir’in kitaplarını yayınlayan Akıl Fikir yayınları ile görüşüp fikrimizi anlattık, heyecanımızı aktardık. Ardından çizgisi ile Püskülsüz İsmail’i sayfalarımıza işleyecek Bursalı ressam Kenan Böğürcü ile görüşüp yolculuğumuza başladık. Gelecek sayımızdan itibaren, üstad Ziya Şakir’in Püskülsüz İsmail adlı eseri, Kanan Böğürcü’nün çizgileri ile okurlarımızla buluşacak. İstedik ki; önce Ziya Şakir’i sizlerle buluşturalım… Akıl Fikir Yayınları adına Fatma Yargıcı sorularımızı yanıtladı.

Fatma Hanım, önce sizi ve yayıncı kimliğinizi biraz tanıyalım. Akıl Fikir yayınlarının kuruluşundan, yayın politikasından bahseder misiniz?

Biz üç kamu emeklisi, emekli olduktan sonra ilk ve tek aklımıza geleni yapmaya niyetlendik… Hala yapma çabasındayız. Akıl Fikir Yayınları, kitap okuma ve okutma sevdasının sonucunda oluşmuş bir yayınevidir. Yayınevimiz, kütüphanelerin raflarına terk edilmiş(!) bir yazarın eserlerinin verdiği enerji ile yola çıkmış bulunuyor. Bu yazar, bir zamanlar “üstad” olarak bahsedilen, tefrikaları hangi gazetede yayınlanırsa o gazetenin tirajını yükselten, yazıları ilgiyle takip edilen Ziya Şakir Soku idi. Ziya Şakir’in birçok eserini yayın dünyasına kazandırmak ve okuyucularla buluşturmak öncelikli hedeflerimiz arasında. Ayrıca, bünyemizde yer alan pek çok değerli yazarla birlikte, her kesimin rahatça okuyabileceği kitapları ve genç yazarların eserlerini okuyucularla buluşturmaya başladık ve bu çizgide devam ediyoruz. Aynı zamanda gelişen teknoloji ile birlikte kitaplarımızı e-kitap olarak da bulabileceksiniz. Az sayıda baskı olan kitaplarımızı da kendi bünyemizde basıp okuyucularımıza ulaştırabiliyoruz. Arzumuz, kitap okumayı bir alışkanlıktan ziyade bir ihtiyaç olarak gören nesillerin oluşmasına katkıda bulunabilmektir.

Yayınevinizde hangi yazarların kitapları bulunuyor? Çalışacağınız kalemleri nasıl belirliyorsunuz?

Güzel soru, yayınevleri genellikle seçici davranırlar, biz de öyle davranıyoruz, kendimizin okumadığı kitabı basmıyoruz, başka bir deyişle tavsiye edeceğimiz kitaplar yayın listemizde olsun istiyoruz. Genel anlamda tarihi eserler ön planda iken edebiyat tarihi, hikaye, şiir, roman da kapsama alanımızda …

HERKESE BİR ZİYA ŞAKİR

Yazarlarınızdan Ziya Şakir’den biraz bahseder misiniz? Okuyucularımıza Ziya Şakir’in kalemi hakkında neler söylersiniz?

Canan Hanım, biz oldukça küçük ismi olmayan bir yayıneviyiz, ama yazarlarımızın tamamı son derece değerli ve her birisinin dünyaya söyleyecek sözleri var. Ama Ziya Şakir deyince bir kez daha durmak lazım, çünkü o başlı başına bir dünya , sıradan bir yazar değil, masa başı yazarı hiç değil. Tam bir eylemci, günümüz deyimiyle bir “aktivist”…(DT 1884- 22 Aralık 1959) İttihatçı olmuş ama yanlışlarını görünce Genç Türk gazetesinden Talat Paşa’ya açık mektup yazacak ve onu istifaya çağıracak kadar cesur.. Diyor ki; “Memleket kötü değil, sen yönetmede beceriksizlik ediyorsun.” 1912 Edirne’ye gönüllü asker olarak katılıyor, hem asker hem gazeteci kimliğiyle orada yazdığı günlükler bir şehrin – Edirne’nin düşüşünü, an be an aktarıyor… Meçhul Asker adıyla yayınevimizden çıkan bu kitap o günleri bilmek isteyenlere çok fazla bilgi sunuyor. Bursa’da iken Molla Fenari hakkında çok fazla bilgi olmadığını fark edip, İstanbul’da yaptığı araştırmalarla kıymetli bir eser ortaya koyuyor… 280 civarında telif eseri olan bir yazar nasıl anlatılabilir ki?… Bence Canan Hanım üslup ve yazım tarzı ile ilgili bilgi edinmek isteyenler bir an evvel bir kitapla başlasınlar… Son derece akıcı, sinematik bir dille anlatılan bütün eserlerinde okuyucuların sıkılmadan okuyacaklarına kaniyim. Hangi tarz kitap beğeniyorlarsa Ziya Şakir’de mutlaka bu tarz kitap vardır. Yakın tarih (Osmanlı’nın son dönemi; Sultan Abdülhamit, Abdülhamid’in Son Günleri, Mahmut Şevket Paşa, Hürriyet ve İtilaf, İttihat ve Terakki nasıl doğdu, nasıl yaşadı, Nasıl Öldü? vb) , polisiye ( Gavur Mehmet serisi), Dini kitaplar ( Dervişler Saltanatı, Hz. Hamza, Hz. Hatice, Hz. Fatıma, Hz. Muhammet ve Devri Saadet Müslüman Kadınları vb ) , Timur ve Üç Boz Atlı, Türkleri karşısında Napolyon, Türkiye Yahudileri,Nuri Demirağ, Japonya’ya hediyeler göndermekle görevlendirilen ve dönüşte batan gibi Ertuğrul Fırkateyn’ini anlatan pek çok eser… Ziya Şakir tarihçiliği için eski Türk Tarih Kurumu Başkanı Ali Birinci’den çarpıcı bir ifade: “…Yakın tarihimiz hakkında yazdığı dizi yazılarla zamana çok kıymetli bilgiler bırakan Ziya Şakir de zamanı paylaştığı yazar meslektaşları tarafından hakkı verilmeyen bir şahıs olarak tarihe geçmiştir. Gerçekten de yaşadığı devir hakkında yazdığı ve derlediği kitaplar ve hususiyle hâtıralar vasıtasıyla çok kıymetli bilgileri zamanın yok edici elinden kurtaran bu çalışkan gazeteci…”

Yazarın hayatta kalan yakınlarını anlatır mısınız? Böylesi önemli bir kalemi günümüzde de okurla buluşturma çabalarını aktarır mısınız?

Biz Ziya Şakir’in değerli akrabalarına ulaştık, torunu Ayda Üstündağ hanımefendi ricamızı kırmayarak insan olan Ziya Şakir’i bizim için yazdı. Yayınevimizden çıkan Sözlü Tarihin Büyük Üstadı, Dedem Ziya Şakir Ziya Şakir’i torun gözüyle…. ( ki Ayda Hanım son nefeslerinde Ziya Şakir Bey ile beraber yaşamışlar.)

Ziya Şakir’in eserlerinde okuru etkileyen detaylar nelerdir?

Gerçeğin ta içinden bir inançla yazılmış gibi his uyandıran eserleri okurken, canlı bir senaryoyu sizde eserin bir parçası olarak okuyorsunuz, taş sesleri, zaman, hız, heyecan, eseri kendini kaptırma gibi özellikleri istisnasız tüm eserleri barındırıyor. Halk dilinde yazıyor, ağır bir dil kullanmıyor eserlerinde.

PÜSKÜLSÜZ İSMAİL SADECE ROMAN KAHRAMANI DEĞİL

Yazar, tarihe yön veren Türk büyükleri kadar tarihin seyrine katkı koymuş halk kahramanlarını da kaleme alıyor. Buna örnek verebileceğimiz Püskülsüz İsmail ve Gavur Memet ile örnek verebileceğiniz diğer kahramanlarını anlatır mısınız?

Ziya Şakir Birinci Dünya Savaşı başlayınca, Bursa’da Menzil Hat Müfettişliği ve Merkez İnzibat Kıt’ası Kumandanlığı yaptı. Bir yandan başyazarlığını da yapmakta olduğu Ertuğrul gazetesini çıkarıyor, diğer yandan da sayıları giderek artmakta olan asker kaçaklarına karşı amansız bir mücadele yürütüyordu. İşte Püskülsüz İsmail bu dönemde tanıdığı, kaçakçı, sıkıntı bir adam… Ziya Şakir söz konusu olunca “Püskülsüz İsmail roman kahramanıdır” demek yerine “yazarın başından geçen bir olay, tanıştığı bir kişi demek daha doğru”… Bursa’da yaşadığı zamandan bir hayli seneler sonra, bir gazete haberi okuyor: “Püskülsüz Ölmüş” diye… Bunun üzerine yaşadığı anılar aklına geliyor ve Püskülsüz İsmail eseri bir hatıra kitabı olarak karşımıza çıkıyor. Biz değerlendirmesi için Bursa’lı değerli gazeteci Raif Kaplanoğlu’na metni gönderdiğimizde kendisi de bu konu üzerine yazmak istediğini ama Ziya Şakir’in her şeyi yazdığını söyleyerek elinde bulunan ve yazmayı düşündüğü kitap için hazırladığı eski Bursa fotoğraflarını göndermişti. Kendisi de Püskülsüz İsmail eserine enfes bir giriş ve takdim yazısı yazarak esere büyük bir değer katmıştır. Gavur Mehmet keza yaşayan bir polis hafiyesidir ve başarılı çalışmalarından ötürü dönemin padişahı Sultan Abdülhamit tarafından madalya ile ödüllendirilmiştir.

Gerçek kahramanlar üzerine yazılmış bu kitaplarda anlatılan karakterlerin yakınlarından sizlere ulaşanlar oluyor mu?

Elbette, hatta onlarla yapmayı düşündüğümüz pek çok ortak proje var ama ben sizin Püskülsüz tefrikanızdan sonra, Bursa’dan da Püskülsüz yakınlarını merakla bekliyorum.

Püskülsüz İsmail Bursa’nın gizli kalmış bir karakteri. Ziya Şakir’in Bursa üzerine yazdığı diğer eserler ve yazarın Bursa yılları hakkında neler söylersiniz?

Ziya Şakir’in Bursa yılları lise dönemine dayanır: Babası Hacı Şakir Bey Bursa’ya tayin olunca Bursa İdâdîsi’nde (lisesinde) bir yıl okumuştur. Balkan Savaşı 1912 yılında başlayınca, Ziya Şakir küçük kardeşi Kâzım Şakir ile birlikte Bursa’ya geçmiş ve gönüllü olarak Bursa Taburu’na katılmıştır. Edirne’de görevlendirilen bu taburda Celal Bayar ve Ziya Şakir silah arkadaşı. Savaş sonrasında Talat Paşa Ertuğrul gazetesinin başına geçmek üzere Ziya Şakir’i Bursa’ya göndermiştir. Birinci Dünya Savaşı başladığında Ziya Şakir bir yandan gazetesini çıkarıyor, diğer yandan da sayıları giderek artmakta olan asker kaçaklarına karşı amansız bir mücadele yürütüyordu.  Milli mücadele yıllarında ise Bursa Müdâfaa-i Hukûk Cemiyetine dahil oluyor. Püskülsüz İsmail tam da bu dönemde eşkıya karakterli bir tip iken Bursa’yı Yunanlıların yakmasını önleyen  kahraman seviyesine gelen biri …

Bursa eski Osmanlı başkenti, bu nedenle Ziya Şakir’in tarihi ve dini çalışmalarında hak ettiği yeri alıyor. Dervişler Saltanatı’nda  Bursa (keşiş dağı) uzun uzun anlatılmış, İlk Türk Şeyhülislamı Molla Fenâri  de Bursa ile ilgili sayılabilir, Aslında biz çalışmalarımızı tam olarak bitirmedik kim bilir Bursa ile ilgili ne eserleri var…

Püskülsüz İsmail adlı eser, gelecek sayımızdan itibaren okurlarımızla çizgi roman serisi olarak buluşacak. Sizin bu ortak çalışmaya ilişki düşünceleriniz nelerdir?

Okumayı artıracak projeleri yayınevi olarak destekliyoruz bu projenizle Bursa kendi tarihine daha çok ilgi duyabilir, Ziya Şakir eserleri daha çok okunabilir ve bu proje, belki Edirne, Sivas, Sinop, İstanbul vb gibi şehirlerde bizleri başka başka hikayelere götürebilir.